Баян-Өндөр сумын түүхт 20 жилийн ой энэ өдрүүдэд тохиож байгаа билээ. Тус сумын Засаг даргын Тамгын газрын даргаар ажиллаж байсан Орхон аймгийн ЗДТГ-ын дарга В.Сумъяасүхтэй уулзаж ярилцлаа. -Таны хувьд нэгэн цагт Баян-Өндөр сумын ЗДТГ-ын даргаар ажиллаж байсан. Энэ талаас нь харвал, таны хувьд Баян-Өндөр сумын түүхийн гэрч болох байх. Тэр үеийн талаар, хэрхэн энэ албан тушаалд томилогдсон тухайгаа манай уншигчдад сонирхуулна уу? -1996 оны орон нутгийн сонгуулийн үр дүнгээр Ардчилсан холбоо эвсэл Эрдэнэт хотод ялж, орон нутагт засгийн эрх барьсан. Ардчилсан холбоо эвсэл гэдэг нь МСДН, МҮАН, АН хамтарч сонгуульд оролцсон. АН-аас 13 хүн, МСДН-аас дөрвөн хүн гарч нийтдээ 17 төлөөлөгчтэйгээр аймгийн ИТХ-ын олонхийг бүрдүүлэн засгийн эрхийг барьж ажилласан. Үүний үндсэн дээр Баян-Өндөр, Жаргалант сумын удирдлагад Ардчилсан холбоо эвслийн төлөөлөл ажилласан түүхтэй. Ингэж ардчилсан хүчин анх удаа орон нутагт ялалт байгуулахад Баян-Өндөр сумын Засаг даргаар Т.Алтанхуяг томилогдон ажилласан, миний бие Засаг даргын Тамгын газрын даргаар ажилласан юм. Тухайн үед Ардчилсан холбоо эвсэлд засаг, төрийн ажлыг хийчихээр мэдлэг, чадвартай боловсон хүчин дутуу байлаа. Тэр дундаа орон нутагт бол үнэхээр хүнд байсан шүү. Намайг эвлэл, нам, засаг төрийн ажилд олон жил нухлагдсан боловсон хүчин гэдэг үүднээс энэ албан тушаалд ажиллаач гэсэн Ардчилсан холбоо эвслийн зүгээс санал тавьсаны дагуу би Баян-Өндөр сумын ЗДТГ-ын даргаар ажилласан. -Тэр үеийн бүтэц зохион байгуулалт, орон тоо нь ямар байв. Иргэдийн зүгээс сумын удирдлагад ямар хүсэлт, өргөдөл, гомдол гаргаж байсан бол? -Намайг ажилд орсон тэр үед нэг талаасаа Баян-Өндөр сумын ЗДТГ бол харьцангуй өнөөдрийн бүтэц, хэв шинжээ олчихсон байсан. Сум бол 1994 онд байгуулагдсан шүү дээ. Нөгөө талаас тухайн үед бүгд л зах зээлийн нийгэмтэй нүүр тулж, хатуу хөтүүг нь мэдэрч эхэлсэн он жилүүд байсан даа. Зах зээлийн хямралын нөлөө их, ард түмний аж амьдрал доройтсон байсан. Төрөөс мөнгө нэхсэн, дэмжлэг шаардсан сэтгэлгээ давамгайлсан. Ажил хийе гэхгүй, шууд л тэтгүүлэх сонирхол их. Ажлын байр байдаг, ажил хийх хүн олддоггүй, зарим нь шууд л мөнгө өгнө үү гэдэг байлаа. Хоёрдугаарт, хууль эрх зүйн орчин БНМАУ-ын хуулиараа байсан. Хуучнаараа байсан болохоор их хүндрэлтэй, хүмүүсийн сэтгэлгээ хуучнаараа, ардчиллын сэтгэлгээ сайн суугаагүй байлаа. Ийм л хүнд нөхцөлд бид ажилласан. -Сумын төсөв хөрөнгө хэрхэн бүрдэж байсан бэ. Төр засгаас татаас, шууд олгож байсан уу? -Сумын санхүүжилт шууд аймгаас олгогдож байсан. Тэр үед аймгийн төсөв 3-5 сая төгрөгөнд л эргэлдэж байсан. Сумын эрх мэдэл байхгүй гэхэд болно. Төсвийн эрх мэдэл хязгаарлагдмал байлаа. -Өнөөдрийн Баян-Өндөр сумыг аймгийн дайтай сум гэдэг. Үнэхээр хүн ам, хөгжил бүхий л талаас нь харвал багахан аймгаас ч том. Таны хувьд Баян-Өндөр сумын ирээдүйг хэрхэн төсөөлж байна вэ? -Үнэхээр тийм шүү, яах аргагүй манай Баян-Өндөр сум аймгийн дайтай сум болжээ. Хөгжил, хүн амын тоо гээд бүхий л зүйлээр нь харвал. 2012 оны сонгуульд АН-ын зүгээс аймгийн төвүүдийг хотын статустай болгоно гэж зарласан. Гэхдээ шууд хот болгоход Үндсэн хууль дотор “хот” гэсэн гурван үсэгтэй үг байхгүйгээс ихээхэн шалтгаалж байгаа. Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулаад аймгийн төвүүдийг хот болговол Баян-Өндөр сумын хувьд дүүрэг болоод хөгжөөд явах бүрэн боломжтой. Гэхдээ бид энэ цаг хугацааг хүлээхгүйгээр УИХ-д Орхон аймгийн ИТХ, Засаг даргын зүгээс Баян-Өндөр сумыг хувааж хоёр сум болгох асуудлыг тавихаар төлөвлөж байна. Ингэхгүй бол иргэдэд хүрэх ёстой төрийн үйлчилгээ зохих хэмжээндээ хүрэхгүй зүйл байгаа. Энэ ажлын эхлэл болгож гэр хороололд баригдсан дөрвөн давхар барилгыг аймаг худалдаж аваад, багийн хөгжлийн төв байгуулах гэж байна. Баян-Өндөр сум хуваагдаж хоёр сум болвол тэр байр дараагийн сумын ууган барилга болох юм. Ингэж асуудалд хандахгүй бол болохгүй байна. Монгол улсын хамгийн том сум болох Баян-Өндөр сумын 20 жилийн ой энэ өдрүүдэд тохиож байна. Ингээд нийт эрдэнэтчүүдээ 20 жилийн ойн баярын мэндийг Орхон аймгийн ЗДТГ-ын зүгээс болон хувиасаа хүргэж байна. Та бүхэн сайхан баярлаарай. Ярилцсан Н.Төр